त्रिगुणं DES अथवा DESede , इलेक्ट्रॉनिकदत्तांशस्य एन्क्रिप्शनार्थं सममित-कुंजी-एल्गोरिदम्, अस्य उत्तराधिकारी अस्ति DES(दत्तांश एन्क्रिप्शन मानक) २. तथा DES इत्यस्मात् अधिकं सुरक्षितं एन्क्रिप्शनं प्रदाति । Triple DES उपयोक्तृ-प्रदत्तं कीलं k1, k2, k3 इति त्रयः उपकुंजीषु विभजति । प्रथमं k1 इत्यनेन सन्देशः गुप्तः भवति, ततः k2 इत्यनेन विगुप्तः भवति, पुनः k3 इत्यनेन गुप्तः भवति । DESede कीलस्य आकारः १२८ अथवा १९२ बिट् अस्ति तथा च ब्लॉक्स् आकारः ६४ बिट् अस्ति । अत्र २ कार्यविधयः सन्ति—त्रिपल् ईसीबी (इलेक्ट्रॉनिककोड् बुक्) तथा त्रिपल् सीबीसी (साइफर ब्लॉक् चेनिंग्) ।
अधः ऑनलाइन निःशुल्कं साधनं अस्ति यत् कस्यापि साधारणपाठस्य कृते कार्यविधिद्वयेन सह त्रिगुणं DES एन्क्रिप्शनं विगुप्तीकरणं च प्रदाति ।
यत्किमपि गुप्तकुंजीमूल्यं भवान् प्रविशति, अथवा वयं जनयामः तत् अस्मिन् स्थले न संगृह्यते, एतत् साधनं HTTPS URL मार्गेण प्रदत्तं यत् किमपि गुप्तकुंजी चोरितुं न शक्यते इति सुनिश्चितं भवति
त्रिगुण DES एन्क्रिप्शन
- कीलचयनम् : १.त्रिगुणं DES त्रीणि कीलानि उपयुज्यते, सामान्यतया K1, k2, k3 इति उच्यन्ते । प्रत्येकं कीलं ५६ बिट् दीर्घं भवति, परन्तु समता बिट् इत्यस्य कारणात् प्रभावी कीलस्य आकारः प्रति कीलम् ६४ बिट् भवति ।
- एन्क्रिप्शन प्रक्रिया::
- K1 इत्यनेन सह एन्क्रिप्ट् कुर्वन्तुसाधारणपाठखण्डः प्रथमं प्रथमकुंजी K1 इत्यस्य उपयोगेन गुप्तीकरणं भवति, यस्य परिणामेण सिफरपाठः C1 भवति
- K2 इत्यनेन सह विच्छेदनं कुर्वन्तु:ततः C1 द्वितीयकुंजी K2 इत्यस्य उपयोगेन विगुप्तीकरणं भवति, येन मध्यवर्ती परिणामः भवति ।
- K3 इत्यनेन एन्क्रिप्ट् कुर्वन्तु:अन्ते, अन्तिम-सिफरटेक्स्ट् C2 उत्पादयितुं तृतीय-कुंजी K3 इत्यस्य उपयोगेन पुनः मध्यवर्ती परिणामः एन्क्रिप्टेड् भवति ।
त्रिगुण DES विगुप्तीकरण
Triple DES इत्यस्मिन् विगुप्तीकरणं मूलतः एन्क्रिप्शनस्य विपरीतम् अस्ति:
- विगुप्तीकरण प्रक्रिया : १.
- K3 इत्यनेन सह विच्छेदनं कुर्वन्तुमध्यवर्ती परिणामं प्राप्तुं तृतीयकुंजी K3 इत्यस्य उपयोगेन सिफरटेक्स्ट् C2 विगुप्तीकरणं भवति ।
- K2 इत्यनेन सह एन्क्रिप्ट् कुर्वन्तु:ततः मध्यवर्ती परिणामः द्वितीयकुंजी K2 इत्यस्य उपयोगेन गुप्तीकरणं भवति, अन्यं मध्यवर्ती परिणामं उत्पादयति ।
- K1 इत्यनेन सह विच्छेदनं कुर्वन्तु:अन्ते मूलसादापाठं प्राप्तुं प्रथमकुंजी K1 इत्यस्य उपयोगेन एतत् परिणामं विगुप्तं भवति ।
की प्रबन्धन
- कुञ्जी आकारः : १.Triple DES इत्यस्मिन् प्रत्येकं कुञ्जी ५६ बिट् दीर्घं भवति, यस्य परिणामेण कुलप्रभावी कुञ्जी आकारः १६८ बिट् भवति (यतोहि K1, K2, K3 च क्रमेण उपयुज्यन्ते) ।
- मुख्यप्रयोगः : १.मानक DES इत्यनेन सह पश्चात्तापसङ्गततायै K1 तथा K3 समानं कुञ्जी भवितुम् अर्हति, परन्तु सुरक्षावर्धनार्थं K2 इत्यस्य भिन्नत्वं अनुशंसितम् अस्ति ।
सुरक्षाविचाराः
- त्रिगुणं DES सुरक्षितं मन्यते परन्तु AES इत्यादि आधुनिक एल्गोरिदम् इत्यस्य तुलने तुल्यकालिकरूपेण मन्दम् अस्ति ।
- कुञ्जीदीर्घतायाः कारणात् 3DES कतिपयेषु आक्रमणेषु प्रवणः भवति तथा च नूतनानां अनुप्रयोगानाम् अनुशंसितः नास्ति यत्र उत्तमविकल्पाः (AES इव) उपलभ्यन्ते
त्रिगुणं DES विरासतां प्रणालीषु प्रयोगे एव तिष्ठति यत्र DES इत्यनेन सह संगततायाः आवश्यकता भवति, परन्तु आधुनिकाः अनुप्रयोगाः सामान्यतया उपयुज्यन्ते सममितगोपनार्थं AES तस्य कार्यक्षमतायाः, दृढसुरक्षायाः च कारणात् ।
DES एन्क्रिप्शन उपयोगमार्गदर्शिका
यत्किमपि साधारण-पाठं वा गुप्तशब्दं वा प्रविशतु यत् भवान् गोपनं कर्तुम् इच्छति । तदनन्तरं ड्रॉप्डाउन् तः एन्क्रिप्शन मोड् चिनोतु । अधः सम्भाव्य उपत्यका: सन्ति : १.
-
ईसीबी : १. ECB मोड् इत्यनेन कोऽपि पाठः बहुखण्डेषु विभक्तः भवति, तथा च प्रत्येकं खण्डं प्रदत्तेन कुञ्जिकायाः सह एन्क्रिप्टेड् भवति अतः समानाः साधारणपाठखण्डाः समानेषु सिफरपाठखण्डेषु एन्क्रिप्टेड् भवन्ति अतः एषः एन्क्रिप्शन मोड् CBC मोड् इत्यस्मात् न्यूनसुरक्षितः इति मन्यते । ECB मोड् कृते कोऽपि IV आवश्यकः नास्ति यतः प्रत्येकं खण्डं समानेषु सिफरपाठखण्डेषु एन्क्रिप्टेड् भवति । स्मर्यतां यत् IV इत्यस्य उपयोगेन समानसादापाठाः भिन्न-भिन्न-सिफर-पाठेषु एन्क्रिप्टेड् भवन्ति इति सुनिश्चितं भवति ।
-
सीबीसी : १. CBC एन्क्रिप्शन मोड् ईसीबी मोड् इत्यस्य तुलने अधिकं सुरक्षितः इति मन्यते, यतः CBC इत्यस्य IV इत्यस्य आवश्यकता भवति यत् ECB मोड इत्यस्य विपरीतम् समानखण्डानां एन्क्रिप्शनं यादृच्छिकीकरणे सहायकं भवति CBC मोड् कृते आरम्भीकरणसदिश आकारः 64 बिट् भवितुम् अर्हति अर्थात् 8 वर्णदीर्घता भवितुमर्हति अर्थात् 8*8 = 64 बिट्